خاموت چیست | وظیفه خاموت در سازه های بتنی

در پروژه های ساختمانی از مهمترین عواملی که برای مهندسین عمران اهمیت ویژه ایی دارد، استحکام سازه های بتنی در ایجاد فونداسیون می باشد. استفاده از خاموت در آرماتوربندی از اصلی ترین عوامل در مقاوم سازی و استحکام سازه ها بشمار می رود. همانطور که در مقالات پیشین گفته شد، میلگردی که بصورت عرضی در بتن قرار می گیرد خاموت نام دارد. در این مقاله می خواهیم به معرفی بیشتر خاموت بپردازیم و بررسی کنیم انواع خاموت کدامند؟ و نقش خاموت در سازه های بتنی چیست؟

خاموت چیست؟

در پروژه های ساختمانی از دو دسته میلگرد استفاده می شود. میلگردهایی که بصورت طولی در راستای سازه هایی همچون تیر و ستون قرار می گیرند، میلگردهای طولی و میلگردهایی که بصورت عمود بر میلگردهای طولی استفاده می شوند، میلگرد عرضی یا خاموت نامیده می شوند.

در واقع خاموت میلگرد خم شده ایست که بصورت یک سازه به شکل مربع یا مستطیل دور میلگردهای طولی قرار گرفته و باعث افزایش مقاومت فوندانسیون در برابر نیروهای پیچشی و برشی می شود.به دلیل اینکه بتن نمی تواند در برابر نیروهای کششی مقاومت کند، از اینرو خاموت به عنوان یک تکیه گاه عمل میکند. میلگردهایی که به عنوان خاموت در بتن استفاده می شوند معمولاً میلگرد 10 و 8 هستند.

انتخاب نوع میلگرد به عنوان خاموت امری مهم است. شما همراهان گرامی، می توانید قیمت میلگرد درب کارخانه را در سایت آسن مشاهده کنید.

انواع خاموت

انواع خاموت‌ها بر اساس ویژگی‌های مختلف از جمله نوع خمش، شکل ظاهری و روش تولید تقسیم‌بندی می‌شوند.

دسته بندی خاموتها بر اساس شکل ظاهری

• خاموت بسته: این نوع خاموت دارای سطحی بسته است و در مقابل نیروی پیچشی پایداری زیادی از خود نشان می دهد. زمانی از خاموت  بسته استفاده می شود که نیروی پیچشی وارد بر تیرهای بتن بالا باشد.
• خاموت باز: خاموتی است با سطح مقطع باز و از سه آرماتور عرضی تک شاخه، دو شاخه و چند شاخه تشکیل شده است. استفاده اصلی از این خاموت این است که می تواند نیروی برشی وارده را براحتی تحمل کند.

دسته بندی خاموتها بر اساس فناوری تولید

• خاموت سنتی یا ساده: از پرکاربردترین خاموت در ساخت و ساز است.  این خاموت‌ها دارای زاویه خم ۹۰ درجه هستند و به شکل مربعی تولید می‌شوند. تولید این خاموت‌ها به صورت دستی و با استفاده از اهرم انجام می‌گیرد و معمولاً از میلگرد آجدار A2 با قطر ۶ تا ۱۲ میلی‌متر ساخته می‌شوند.

 

 

• خاموت معمولی: این مدل از خاموت، هم به روش دستی و هم توسط دستگاه در اندازه های متفاوت ساخته می شوند.

 

 

• خاموت مهندسی: خاموت مهندسی یکی از انواع خاص خاموت‌ها است که زاویه خم آن ۴۵ یا ۱۳۵ درجه است و به شکل مثلثی تولید می‌شود. این نوع خاموت‌ها معمولاً به‌صورت مکانیکی تولید می‌شوند و از دقت، سرعت تولید و مقاومت بالاتری نسبت به خاموت‌های ساده برخوردارند. در عوض، هزینه تولید آن‌ها بیشتر است.

   

 

 

• خاموت مارپیچ: این نوع خاموت دارای خم مارپیچی است و به‌صورت مکانیکی توسط دستگاه CNC تولید می‌شود. این نوع خاموت‌ها نیز از میلگرد آجدار A2 با قطر ۶ تا ۱۲ میلی‌متر ساخته می‌شوند. مزایای خاموت مارپیچی نسبت به خاموت‌های سنتی شامل دقت بالاتر در ساخت و سرعت تولید بیشتر است.

   

 

 

• خاموت سلولار: مدرن ترین و پیشرفته ترین نوع خاموت است  که به‌صورت حلقه‌های بسته تولید می‌شود. خاموت سلولار به شکل مدور و حلقه بسته ساخته می شود. تکنولوژی بکار گرفته شده در این مقطع فولادی، استاندارد PI-System می باشد و باعث افزایش استحکام و مقاوم سازی بیشتر سازه می شود. خاموت‌های سلولار به‌صورت مکانیکی تولید شده و می‌توانند ضعف کششی میلگردهای طولی را در هنگام زلزله جبران کنند و از خم شدن آن‌ها جلوگیری کنند.

   

 

 

• خاموت ربات: اساس ساخت این خاموت همانند مدل مارپیچ بوده  با این تفاوت که در یک سمت از آن یک مربع تعبیه شده است. . این خاموت‌ها نسبت به خاموت‌های مارپیچی و سنتی مزایای زیادی دارند، از جمله تولید در ابعاد و اشکال مختلف و دقت بسیار بالا.

   

 

 

انواع سایز خاموت

خاموت‌ها در سایزهای مختلفی تولید می‌شوند که انتخاب سایز مناسب بستگی به نیاز پروژه و مشخصات فنی سازه دارد. این سایزها معمولاً بر اساس قطر میلگرد و ابعاد خم‌ها تقسیم‌بندی می‌شوند. در ادامه به معرفی انواع سایزهای خاموت پرداخته می‌شود:

1. خاموت با قطر میلگرد ۶ میلی‌متر

این نوع خاموت‌ها بیشتر در پروژه‌های کوچک و سازه‌هایی که نیاز به مقاومت کم دارند، استفاده می‌شوند. معمولاً در ساختمان‌های مسکونی با کاربردهای سبک به کار می‌روند.

2. خاموت با قطر میلگرد ۸ میلی‌متر

خاموت‌هایی با این قطر معمولاً در سازه‌های کوچک‌تر و پروژه‌های ساختمانی با نیاز به مقاومت متوسط استفاده می‌شوند. این سایز مناسب پروژه‌های با مقیاس متوسط است.

3. خاموت با قطر میلگرد ۱۰ میلی‌متر

این سایز معمولاً در پروژه‌هایی که به مقاومت بالاتری نیاز دارند، مانند ساختمان‌های بلند یا سازه‌های صنعتی، استفاده می‌شود. خاموت‌های با قطر ۱۰ میلی‌متر برای کارهایی با بارگذاری بیشتر مناسب هستند.

4. خاموت با قطر میلگرد ۱۲ میلی‌متر

خاموت‌های ۱۲ میلی‌متری بیشتر در پروژه‌های با مقیاس بزرگ و سازه‌هایی که تحت بارهای سنگین قرار دارند، استفاده می‌شوند. این نوع خاموت برای مقاوم‌سازی بتن در برابر کشش و فشارهای بالاتر به کار می‌رود.

5. خاموت با قطر میلگرد ۱۴ میلی‌متر و بالاتر

خاموت‌های با قطر ۱۴ میلی‌متر و بیشتر معمولاً در پروژه‌های صنعتی و سازه‌هایی با نیاز به مقاومت بسیار بالا استفاده می‌شوند. این خاموت‌ها برای ساخت سازه‌های بزرگ و پیچیده مانند پل‌ها، سدها و ساختمان‌های چند طبقه که نیاز به استحکام بالا دارند، مناسب هستند.

از دیگر موارد مهم در انتخاب سایز خاموت می‌توان به طول و زاویه خم اشاره کرد که در ادام توضیحاتی را راجع به آن‌ها ارائه دادیم:

طول خاموت‌ها: علاوه بر قطر میلگرد، طول خاموت‌ها نیز بسته به ابعاد سازه و طراحی متفاوت است. معمولاً طول خاموت‌ها طبق نیاز پروژه و طبق دستور مهندسین محاسبه می‌شود.

زاویه خم خاموت‌ها: زاویه خم خاموت‌ها نیز در طراحی و انتخاب سایز آن‌ها تاثیرگذار است. خاموت‌ها می‌توانند دارای خم ۹۰ درجه (خاموت ساده) یا ۴۵/۱۳۵ درجه (خاموت مهندسی) باشند.

 

بنابراین برای انتخاب سایز مناسب خاموت‌ها به عواملی مانند نوع سازه، بارگذاری، مقاومت بتن و نیازهای مهندسی بستگی دارد. معمولاً مهندسین سازه با توجه به این پارامترها و استانداردهای موجود سایز خاموت‌ها را تعیین می‌کنند.

تفاوت خاموت مهندسی و ساده

در خاموت ساده زاویه خمش 90 درجه است و سازه معمولاً به حالت مربع شکل ساخته می شود در حالیکه خاموتهای مهندسی با زاویه خمش 45 یا 135 درجه تولید می شود.

وظیفه خاموت در سازه های بتنی

اگر تیر یا ستون تحت تاثیر یک نیروی تنشی مورب قرار گیرد به این معناست که همزمان یک نیروی کششی و فشاری را متحمل می شود. با توجه به مقاومتی که میلگرد در مقابل فشار کششی دارد، اما باز هم نمی تواند در برابر نیروی فشاری وارد شده مقاومت کند و فرو می ریزد. در اینجا مقطعی لازم است که بتواند این فشار را مهار کند.

از خاموت جهت کنترل عرضی میلگردها استفاده می شود. در واقع خاموت مانع از فروپاشی بتن، هنگام وارد شدن یک نیروی برشی می شود. بعلاوه وجود خاموت بر سازه های بتنی باعث نظم دهی به میلگردهای طولی شده  و از خمیدگی آنها جلوگیری می کند. از دیگر کاربردهای دیگر خاموت در سازه های بتنی می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• جلوگیری از حرکت میلگردها حین بتن ریزی
• جلوگیری از پیچش میلگردها در ستون

یکی از وظایف خاموت این است که به عنوان تکیه گاه در سازه های بتنی ایفای نقش میکند.

 

 

استانداردهای خاموت گذاری در ساختمان

طبق مبحث نهم مقررات ملی ساختمان قوانینی در خاموت گذاری تدوین شده است، در اینجا لازم دانستیم برخی از این مقررات را مطرح کنیم.

• طول ناحیه بحرانی خاموت

طول این ناحیه نباید از یک ششم ارتفاع آزاد ستون کمتر باشد. مقطع مستطیلی ستون، ضلع بزرگتر ناحیه بحرانی باشد. ناحیه بحرانی از قطر ستون بیشتر باشد و حداقل اندازه آن 450 میلی متر باشد.

• فاصله خاموتها در ناحیه بحرانی

اگر خاموت از نوع بسته باشد، فاصله خاموت در ناحیه بحرانی نباید کمتر از 24 برابر قطر خاموت باشد. اندازه آن باید 8 برابر قطر کوچک ترین میلگرد طولی باشد. در عین حال اندازه آن باید از نصف کوچکترین مقطع ستون بیشتر باشد. حداقل اندازه آن 300 میلی متر باشد.

• فاصله خاموتها در سایر نقاط فشاری 

فاصله خاموتها در دیگر نقاط فشاری نباید از 36 برابر قطر میلگرد خاموت کمتر باشد و همچنین از 12 برابر قطر کوچکترین میلگرد طولی بیشتر باشد. حداکثر فاصله بین خاموتها باید 250 میلی متر باشد و نباید از کوچکترین بعد عضو فشاری بیشتر باشد.

 

 

 

 

جمع بندی

در پاسخ به سوالاتی که مطرح کردیم بطور خلاصه می توان گفت: خاموت (میلگرد عرضی) سازه ایست که در جهت افزایش تقویت استحکام ساختمان، در برابر نیروهای برشی و پیچشی استفاده می شود. مهمترین وظایف خاموت افزایش مقاومت فشاری ستون، ممانعت از حرکت میلگرد هنگام بتن ریزی می باشد. خاموتها با توجه به کاربردشان در اشکال مختلف تولید می شوند. در راستای بهبود و کیفیت خاموتگذاری از مقررات ملی ساختمان پیروی می شود.